NGUYÊN NHÂN
- Ngộ độc rượu mạn.
- Cường cận giáp trạng.
- Nuôi dưỡng qua đường tĩnh mạch không có phospho.
- Mất qua đường tiêu hóa: dùng các thuốc chống toan dịch vị gắn phosphor, giảm hấp thu, suy dinh dưỡng. Thiếu hụt vitamin D do giảm hấp thu.
- Kiềm chuyển hóa hoặc hô hấp.
Nhịn đói, trong hồi sức hay gặp ở bệnh nhân COPD, suy dinh dưỡng, thiếu hụt tổng phosphor trong cơ thể, đồng thời các thuốc cathecholamin, chủ vận beta điều trị đợt cấp mất bù của COPD càng làm phospho vào trong tế bào, mất nặng thêm. Theophylin và corticosteroid làm tăng mất phospho qua thận, từ đó có thể gây yếu mệt cơ hoành ở bệnh nhân COPD.
Mất qua thận: lợi niệu thẩm thấu, truyền dịch gây đái nhiều làm mất phospho qua thận, đái tháo đường nhiễm toan ceton, dùng insulin làm tăng dịch chuyển phospho vào trong tế bào gây hạ phospho máu
Mất qua lọc máu liên tục: trong lọc máu liên tục CVVH hoặc CVVHD gây ra mất phospho qua màng lọc, có thể cần giảm dịch siêu lọc và xét nghiệm phospho mỗi 12-24 giờ.
TRIỆU CHỨNG
Chẩn đoán liên quan giữa nồng độ calci và phospho máu
| Ca2+ | PO43- | PTH | Chẩn đoán |
|---|---|---|---|
| ↑ | ↓ | ↑ | Cường cận giáp tiên phát |
| ↑ | ↓ | ↓ | Tăng nồng độ calci do thể dịch |
| ↑ | ↑ | ↓ | Tiêu xương do bệnh ác tính (ví dụ đa u tủy xương) |
| ↑ | ↑ | ↓ | Tăng vitamin D quá mức, bệnh u hạt, u lympho |
| ↓ | ↑ | ↓ | Suy giảm cận giáp, rối loạn nồng độ Mg2- |
| ↓ | ↑ | ↑ | Kháng với PTH (Cường cận giáp thứ phát) |
| ↓ | ↑ | ↑ | Bệnh thận mạn (Cường cận giáp thứ phát) |
| ↓ | ↓ | ↑ | Thiếu hụt vitamin D nặng |
Các triệu chứng thường không đặc hiệu:
- Nhẹ:
- Mệt mỏi, yếu cơ, suy giảm chức năng cơ hoành, liệt ruột, chướng bụng, tiêu cơ vân và suy tim.
- Dấu hiệu thần kinh: tê bì, rối loạn vận ngôn.
- Nặng: khó nuốt, lẫn lộn, sững sờ, co giật, hôn mê.
- Xét nghiệm: phospho máu dưới 2mg%, nếu dưới 1mg% có thể thấy: tan máu, tiêu cơ vân.
ĐIỀU TRỊ
Nếu bệnh nhân có triệu chứng hoặc không dung nạp với đường uống phospho: bắt đầu bồi phụ theo đường tĩnh mạch (cần giảm liều ở bệnh nhân suy thận)
- Giảm phospho máu nặng < 1 mg/dl: liều 0,6 mmol/kg cân nặng lý tưởng truyền TM trong 6 giờ. Nếu xuất hiện tụt huyết áp, cần phải xem xét có giảm calci máu không và ngừng truyền ngay.
- Giảm phospho máu vừa 1-1,8 mg/dl: liều 0,4 mmol/kg cân nặng lý tưởng truyền TM trong 6 giờ.
- Giảm phospho máu nhẹ 1,9-2,5 mg/dl: liều 0,2 mmol/kg cân nặng lý tưởng truyền TM trong 6 giờ.
Nếu bệnh nhân không có triệu chứng: liều 0,5-1 gam nguyên tố phospho đường uống x 2-3 lần/ngày, điều trị này sẽ giúp điều chỉnh sự thiếu hụt trong vòng 1 tuần.
- Neutra-Phos: 250 mg (8 mmol) phosphorus và 7 mEq Na+ và 7 mEq K+
- Neutra-Phos K: 250 mg phosphorus và 14 mEq K+
- K-Neutra-Phos: 250 mg phosphorus với 13 mEq Na+ và 1,1 mEq K+
Điều trị tình trạng thiếu hụt vitamin D: trong trường hợp có tình trạng này.